Psychologia, neuropsychologia, mózg

Miłe poczucie kontroli

Osoby, które lubią prowadzić samochód, bardzo chwalą sobie możliwości jakie przedstawia użytkownikowi auto, ale też poczucie kontroli, władzy, które nad nim sprawujemy. Owo poczucie kontroli jest dla nas, jako ludzi, niezwykle ważne. Poruszałem ten temat już wcześniej:

Człowiek bytuje w świecie nieuporządkowanym, chaotycznym, pełnym lepszych i gorszych losowych zdarzeń. Wpływ zbiegów okoliczności na nasze życie jest jednak niepokojący — mamy naturalną skłonność do katalogowania rzeczywistości, a co za tym idzie, do jej kontrolowania. Możemy odczuwać dyskomfort, kiedy los co rusz ukazuje swoją władzę nad naszymi planami. (…)
Potrzeba kontroli jest jedną z podstawowych psychicznych potrzeb człowieka. Jako osoba kompetentna i skuteczna muszę przecież posiadać jakąś władzę nad sobą, innymi, jak i otaczającym nas światem.

Warto mieć potężnego wroga

Mechanizm poszukiwania kontroli przez wolny wybór jest wrodzony, towarzyszy nam od małego. Dzieci przedszkolne na ten przykład preferują samodzielny wybór nagrody, nad pozostawienie tej decyzji w rękach osoby dorosłej – nawet wtedy, gdy z samodzielnym wyborem wiążą się koszty, np. odroczenie pozyskania nagrody (Brigham i Hockstra, 1985). Ale nawet dorośli, kurczowo trzymając się kontroli, robią głupie rzeczy. Dobrym przykładem są wahadłowce NASA. Były co prawda budowane jako cuda nowoczesnej technologii pozwalającej na ich wielokrotne wykorzystywanie przy przenoszeniu ludzi na orbitę – w ten sposób ich użytkowanie miało być opłacalne. W praniu okazało się jednak, że promy kosmiczne nie są ani tanie, ani bezpieczne, ani szybkie, bo przygotowanie startu trwa całymi miesiącami. Przy przepychaniu projektów skrzydlatych wahadłowców lądujących niczym normalne samoloty działało jednak silne lobby wojskowych pilotów. Nie było im w smak, że wracając na Ziemię będą siedzieć skuleni w kapsule. Chcieli mieć kontrolę, chcieli mieć możliwość ręcznego lądowania. Skutek tego taki, że za parę lat NASA będzie musiało wynajmować miejsca w Rosyjskich Sojuzach.

Badania nad wolnością wyboru, więc bądź co bądź kontrolą sytuacji, dostarczają ciekawych wniosków odnośnie przyjemności. Im bardziej wolni jesteśmy przy wykonywaniu jakiejś czynności, tym więcej sprawia nam ona radości. Dodatkowo, im większe było subiektywne odczucie wolności w chwili podejmowania decyzji, tym większe było z tej decyzji zadowolenie. Odwracając trochę sytuację – wszyscy czujemy pociąg do “zakazanego owocu”. Jest to czysty przykład oporu przed ograniczeniem naszej wolności, a co za tym idzie – kontroli. Co ciekawe, posiadamy również silne iluzje, które utrzymują w nas przekonanie o panowaniu nad sytuacją.

Lauren Alloy i Lynn Abramson przeprowadziły odnośnie tego świetny eksperyment. Ochotnicy siadali przed panelem i dostawali polecenie, by w każdej próbie z danej serii zdecydować czy nacisnąć, czy nie nacisnąć przycisk, który był umiejscowiony przed nimi. Decyzja zależała więc wyłącznie od nich. Na koniec danej próby zapalała się, lub nie zapalała, zielona lampka. Mogła więc zajść jedna z czterech możliwości: ochotnik nacisnął i lampka zapaliła się, ochotnik nie nacisnął i lampka zapaliła się, ochotnik nacisnął i lampka nie zapaliła się oraz ochotnik nie nacisnął i lampka nie zapaliła się. Później pytano badanych w jakim stopniu mieli wpływ na zapalanie się światełka.

Gdy badaczki ustawiały realną zależność między klikaniem a zapalaniem się lampki, ludzie obiektywnie oceniali, że mieli wpływ na to co się dzieje. Dziwne rzeczy miały miejsce, gdy tej zależności nie było. Osoby depresyjne dalej obiektywnie oceniały poziom swojej kontroli – jako nikły. Osoby niedepresyjne, o wysokim poziomie samooceny (czyli niemal każdy z nas), przeceniały swój wpływ na zapalanie się lampki, ulegały iluzji kontroli. Mamy więc silną potrzebę kontroli, którą utwierdzamy stosując odpowiednie mechanizmy. A jak to poczucie kontroli na nas wpływa?

Wiemy już, że wolność wyboru koreluje z zadowoleniem. By dogłębniej ugryźć sprawę Schulz w 1976 roku przeprowadził eksperyment na grupie mieszkańców domu opieki. Badacz chciał sprawdzić jak stworzenie warunków kontroli nad ważnymi zdarzeniami życiowymi (w tym wypadku wizytą studentów) wpłynie na ludzką aktywność, stan psychiczny czy zdrowie. Ochotnicy, o średniej wieku ok. 80 lat, zostali przydzieleni do czterech grup:

1. Badani mogli decydować o tym kiedy przyjdzie do nich ich student i ile będzie trwać wizyta. (Grupa z możliwością kontroli)
2. Badani nie mogli decydować o porze ni czasie trwania wizyty, ale byli ze znacznym wyprzedzeniem o tych planach informowani. (Grupa z możliwością przewidywania zdarzeń)
3. Badani byli pozbawieni wyboru oraz znajomości terminarza odwiedzin. (Grupa bez możliwości kontroli i przewidywania)
4. Badani w ogóle nie byli odwiedzani przez studentów. (Grupa kontrolna)

Po dwóch miesiącach Schulz zaczął analizować wyniki. Okazało się, że ogólny stan zdrowia ochotników z pierwszej i drugiej grupy jest lepszy, niż z grup pozostałych. W trzeciej i czwartej grupie zaobserwowano za to większy niż u pierwszych dwóch wzrost ilości zażywanych leków. Staruszkowie z pierwszej i drugiej grupy czuli się ponadto bardziej szczęśliwi, myślami zanurzeni w okraszonych sporą dawką nadziei planach na przyszłość. Byli też mniej samotni, znudzeni, subiektywnie bardziej potrzebni innym. Idąc dalej – byli bardziej aktywni życiowo, poprawił się ich stan psychiczny, zahamowaniu uległy niekorzystne zmiany w stanie zdrowia (przynajmniej u części badanych). Tak prosta manipulacja – a tak świetne wyniki! Wystarczyło dać ludziom trochę kontroli behawioralnej (samego wyboru) i poznawczej (zaplanowanie, ustosunkowanie się, przygotowanie) a poziom ich życia od razu podskakiwał w górę.

Więc jeśli tylko zobaczycie jakąś gałkę – kręcić ile można, podrasujcie sobie poczucie kontroli ;)


Alloy, L. B., & Abramson, L. Y. (1979). Judgment of contingency in depressed and nondepressed students: Sadder but wiser? Journal of Experimental Psychology: General 108, 441-485.
Brigham, T.A. & Hockstra, C. (1985). Choice and Freedom. In C.J. Brainerd & V. F. Reyna (Eds.) Developmental Psychology (pp. 37-47). North Holland: Elsevier Science Publishers.
Schulz, R. (1976). Effects of control and predictability on the physical and psychological well-being of the institutionalized aged Journal of Personality and Social Psychology. 33: 563-573. [LINK]

Your subscription could not be saved. Please try again.
Pomyślnie zapisano adres! Sprawdź swoją skrzynkę!

Ostatnie artykuły

Mniejsza o covid, noś maskę, żeby podkreślić swoje piękno!

Maseczki pojawiły się w naszym Europejskim życiu niczym Elon Musk w Twitterze — obiecały pomóc, wprowadziły niebagatelny zamęt, wszędzie się walały, i podniosły nie jedną brew zdziwienia. Niektórzy badacze twierdzą jednak, że maska może uczynić nas pięknymi, jeśli nie zostaniemy po drodze naznaczeni jej ponurą klątwą…

Hipnozą w jelita

Zespół jelita drażliwego to przypadłość nie tylko przewlekła, dość nieprzyjemna, lecz także występująca dość często, bo nawet u około 11.2% ludzi na całym świecie. Choroba ta, zwana też IBS (z ang. Irritable Bowel Syndrome), charakteryzuje się nawracającymi zaburzeniami jelit i ciągle niewyjaśnioną przyczyną. Jak to z jelitami bywa, ulgę może przynieść specjalna dieta, lecz coraz częściej wśród środków leczniczych wymienia się hipnoterapię. Jak skuteczna może być taka terapia i na czym ona polega?

Losowe artykuły

4 Comments

  1. lavinka

    Zauważyłam,że wielu ludzi mówiących o poczuciu wolności a zarazem “władzy nad światem” w samochodzie – zazwyczaj w ogóle nie ma jej poza nim. Despotyczni rodzice, kompleksy… dużo powodów.

    Reply
  2. Małgosia

    Witam ponownie, dla mnie prowadzenie samochodu oprócz poczucia kontroli – złudnego bądź nie (bo ostatecznie rzeczywiście prowadząc decydujemy gdzie czy na czym, znajdzie się ponad pół tony żelastwa i laminatów:) )bywa odzwierciedleniem poczucia wartości – im niższe tym bardziej czujemy się prowokowani przez innych uczestników ruchu do głupich zachowań – zajeżdżania sobie nawzajem drogi, trąbienia, niebezpiecznego wyprzedzania. Swoją drogą kultura na drodze skorelowana też jest niewątpliwie ze ścigalnością drobnych wykroczeń i u nas – ogólną frustracją życia:)

    a co do wolności wyboru, polecam ciekawy wykład Dana Gilberta, który wysnuł odwrotny wniosek – twierdzi mianowicie, ze długotrwałe szczęście przynosi brak możliwości wyboru:)
    http://www.ted.com/talks/dan_gilbert_asks_why_are_we_happy.html
    faktem jest, że jako ludzie bronimy wolności wyboru i powszechne jest przekonanie, że jej brak to poważne ograniczenie, tymczasem Gilbert twierdzi, ze to złudzenie – w jego eksperymentach badani wskazywali na wyższe poczucie zadowolenia z nagrody wybranej przez badacza, niż kiedy byli w sytuacji, kiedy sami mogli wybrać co dostaną :)

    może przy pacjentach z domu opieki nie tyle wolność wyboru, co kontrola nad swoim losem jest kluczem ?

    Reply
  3. dreamer

    Moim zdaniem,juź samo poczucie kontroli ma bardzo wazny wplyw nie tylko na zadowolenie z zycia ale takze na poziom zycia czlowieka, wolnosc wyboru jest czlowiekowi wszczepiona kiedy sie rodzimy,bo nawwet kiedy nie dokonujemy zadnego wyboru, to tez jest jakis wybor,na ktory wplyw mialy zdarzenia z przeszlosci “podswiadomosc”.
    I tak nieswiadomie kontrolujemy swoim losem, mozemy przelaczyc sie na kontrole swiadoma i czerpac radosc z zycia, tylko jak to zrobic?

    Reply
  4. Lk_hc

    “I tak nieswiadomie kontrolujemy swoim losem, mozemy przelaczyc sie na kontrole swiadoma i czerpac radosc z zycia, tylko jak to zrobic?”

    Uświadomić sobie szerokie spektrum możliwości wyboru – nie popadać w rutynę.

    Reply

Trackbacks/Pingbacks

  1. badania.net » Jak zrobić grę komputerową? - [...] to ciekawy wynik. Z jednej strony ukazuje, że utrata kontroli, tak bardzo ważnej dla ludzi, nie wpływa na ocenę…
  2. Jak zrobić dobrą grę komputerową? | Neurotyk - [...] to ciekawy wynik. Z jednej strony ukazuje, że utrata kontroli, tak bardzo ważnej dla ludzi, nie wpływa na ocenę…
  3. badania.net » Zdrowa kontrola - [...] pochodzi z Neurotyk.net – blog psychologiczny Tags: eksperyment, kontrola, poczucie kontroli, Psychologia, [...]

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Pin It on Pinterest